زنان دست فروش ایران – نشستن در تونل مرگ و تحقیر برای امرار معاش!
دست فروشی در ایران قشری است که افراد متفاوتی با سنین و سطح تحصیلات مختلف را شامل می شود. هرچند مردان زیادی در اثر فقر و بیکاری به این کار رو می آورند، اما وقتی وارد بازارهای بزرگ، مناطق بالای شهر و یا حتی مترو ها می شوید، این زنان سرپرست خانوار هستند که بیش از بقیه، توجه شما را به خود جلب می کنند.
یک زن دستفروش باید از طرفی خانه و کودکان را اداره کند و از طرفی بعد از به جان خریدن مشکلات فرهنگی و اجتماعی این کار، به خصوص در فرهنگ مردسالار حاکم، باید مواظب باشد که مبادا جای مرد دست فروشی را اشغال کند یا مبادا با ارزان فروشی اش خلق کسبه را تنگ نماید، و هزار مشکل و ملاحظه دیگر.
زنان دست فروش مجبورند در محل های پر ازدحام کار کنند و خطر مرگبار ویروس کرونا را هم به جان بخرند. یکی از این مکان های پر خطر، متروی تهران است که افزایش شمار زنان دستفروش در آن به صورت یک بحران بر سر زبان ها افتاده است.
چرا زنان به دستفروشی رو می آورند؟!
در حال حاضر، دست کم ۴میلیون زن سرپرست خانوار در ایران وجود دارد که طبق آخرین آمار اعلام شده رژیم، ۸۲درصد از آنان بیکار بوده و زیر خط فقر به سر می برند. آن ها به رغم همه محدودیت های شدید مردسالارانه حاکم، باید خانواده خود را اداره کنند.
بهزیستی رژیم برای ارائه خدمات به این زنان شرط و شروط متعددی گذاشته است. مثلاً اینکه اگر شاغل هستند، حقوقشان باید ۴۰درصد کمتر از حقوق پایه اعلام شده از طرف وزارت کار باشد در غیر این صورت توانمند محسوب شده و شامل خدمات این ارگان نمی شوند.
کسانی که تحت پوشش بهزیستی هستند نیز خدمات ناچیزی دریافت می کنند که پاسخگوی اولیه ترین احتیاجات زندگی آن ها و فرزندانشان نیست. بسیاری از آنها برای تأمین یک زندگی حداقلی به دست فروشی روی می آورند.
بعضی از زنان دست فروش در مصاحبه با خبرگزاری حکومتی ایلنا، این دلایل را به زبان ساده بیان کرده اند.
یک زن که در مترو روسری می فروشد می گوید: مجبورم روزی چند ساعت در این متروی پرخطر باشم و کار کنم، راه دیگری برای امرار معاش ندارم. سرپرست خانوار هستم با دو فرزند محصل و اجاره خانه بیش از یک میلیون تومان؛ چه بکنم؟!
یک زن دست فروش ۶۰ساله: همسرم بیمار است و در خانه افتاده. من مجبورم کار کنم. حتی اجاره خانه را به ما بی پول ها نبخشیدند! نصف درآمد من، پای اجاره خانه می رود! در حاشیه های کرج، ماهی بیشتر از یک میلیون تومان اجاره می دهم؛ مگر می شود کار نکرد؟!
او که شب ها لیف می بافد و روزها در مترو می فروشد، می افزاید: از خطر کرونا می ترسم، خیلی هم می ترسم، اما چاره دیگری ندارم؛ هزینه ها بالا رفته و نسبت به قبل، بیشتر باید در مترو باشم.
آمار زنان دست فروش تهران
رژیم ایران در موضوع دست فروشی و زنان دست فروش هم مانند سایر زمینه های اجتماعی و حقوق بشری، غیرشفاف عمل می کند. هیچ آماری از تعداد واقعی زنان دست فروش وجود ندارد. در شهریور ماه ۹۹، مدیرعامل شرکت ساماندهی و مشاغل تهران، سیدعلی مفاخریان، تنها شمار دستفروشان تهران را که در سیستم این ارگان نام نویسی کرده اند ۱۰هزار نفر عنوان کرد. (خبرگزاری حکومتی ایلنا – ۱۸ آبان ۱۳۹۹)
حسن خلیل آبادی، عضو شورای شهر تهران، از افزایش دستفروشی در پایتخت به دلیل شرایط کرونا و بیکاری ناشی از آن خبر داد و تصریح کرد: «به دلیل شرایط کرونا، بسیاری از افراد در پایتخت مشاغل دائمی خود را از دست داده و فقط از طریق دستفروشی امرار معاش می کنند.» (خبرگزاری حکومتی ایلنا – ۱۸ آبان ۱۳۹۹)
به روایت آمارهای حکومتی، کرونا نزدیک به ۱.۵میلیون شغل را از بین برده و موجب افزایش جمعیت بیکاران شده است. تنها در آخرین فصل سال ۹۸، ۱۴۵ هزار زن بیکار شده اند. جمعیت زنان شاغل در یک سال گذشته ۷۵۰ هزار نفر کاهش یافته است. (خبرگزاری حکومتی ایلنا – ۲۳فروردین ۱۳۹۹ و خبرگزاری حکومتی برنا – ۲۰آبان ۱۳۹۹)
چه کسی مسئول است؟
مقامات حکومت آخوندی که می دانند برای حل هر مسئله اجتماعی در ایران باید حتی برای مدتی از چپاول و دزدی دست بردارند، هر یک مسئولیت را به گردن دیگری می اندازد. مسئولان وزارت بهداشت، شهرداری را مسئول سامان دهی زنان دست فروش می دانند، و شهرداری و مأموران آن، ضمن حملات وحشیانه و اهانت آمیز به این زنان محروم، تقصیر را گردن سایر ارگان ها می اندازند.
فرنوش نوبخت، مدیرعامل شرکت بهره برداری متروی تهران و حومه، اعتراف می کند: «بیشتر ایستگاه ها در اختیار پیمانکاران است و اگر بخواهیم رایگان در اختیار دستفروشان مترو قرار بدهیم، امکان پذیر نیست چراکه با پیمانکاران قرارداد داریم و از آن ها پول گرفته ایم.» (سایت حکومتی برنا – ۲۶خرداد ۱۳۹۹)
سیما سادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت، در مورد کار زنان دست فروش در محیط سر بسته مترو می گوید که «باید شهرداری یا مترو اقدام کنند» و می افزاید: «از گذشته بارها مباحثی درباره دستفروشان مترو و ساماندهی این افراد مطرح شده بود و ساماندهی این افراد هم در اختیار وزارت بهداشت نیست.» (خبرگزاری حکومتی ایلنا – ۱۷ آبان ۱۳۹۹)
زهرا نژاد بهرام، عضو هیئت رئیسه شورای شهر تهران، به نوبه خود می گوید: «ساماندهی دستفروشان ربطی به شهرداری ندارد بلکه در حیطه وظایف وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است.» وی می افزاید: «با پرویز فتاح، رئیس بنیاد مستضعفان، تماس گرفتم و حتی پیام دادم اما هنوز پاسخی دریافت نکرده ام. به برخی از همکاران ایشان نیز پیام دادم اما هنوز نتوانستم مشارکت بنیاد را جلب کنم.» (خبرگزاری حکومتی رکنا – ۱۹آبان ۱۳۹۹)
طی ۹ماه که از گسترش پاندمی کرونا گذشته است، مقامات حکومتی مکرراً سفارش می کنند که مردم وارد مترو نشوند. اما هیچ مسئولی در این مدت طولانی، فکری به حال مردم فقیری که واقعاً نمی توانند به مترو نیایند، نکرده اند. دولت نه تنها حمایتی از اقشار فقیر نمی کند، بلکه با سیاست های خود همه روزه به شمار آنها می افزاید. (خبرگزاری حکومتی ایلنا – ۱۸آبان ۱۳۹۹)
برخوردها چگونه است؟
خبرگزاری حکومتی ایلنا در رابطه با اذیت و آزار دستفروشان محروم اذعان می کند. اینکه تعداد دست فروشان به خصوص زنان دست فروش با رواج ویروس کرونا به شدت افزایش یافته است، یک واقعیت مسلم است اما برخورد با زنان مترو، برخورد قهری است.
یکی از زنان دست فروش در رابطه با برخورد خشن نیروهای امنیتی می گوید: «مأموران ما را از قطارها پیاده می کنند یا اجازه نمی دهند در ایستگاه ها کار کنیم؛ فقط می گویند بروید و از اینجا دور شوید! در کل، برخورد مأموران با ما خوب نیست.»
فرنوش نوبخت می گوید: «برای این امر تذکرهای لازم را داده‌ام و مرکز مانیتورینگ گزارش هایی را ارائه می دهد… در ورودی ایستگاه ها اگر متوجه دست فروشان شویم از حضور آنان ممانعت می شود.»
وی از مسافرین خواست تا از دست فروشان محروم جنس نخرند و مجدداً تاکید کرد: «با حضور دست فروشان مقابله می کنیم.» (سایت حکومتی برنا – ۲۶خرداد ۱۳۹۹)
راه کار اصولی چیست؟
زهرا کریمی موغاری، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه مازندران، معتقد است که تنها با ایجاد فرصت های شغلی شایسته و فراهم آوردن امکان امرار معاشِ امن، می توان از زنان دست فروش توقع داشت که دیگر به مترو نیایند و خطر ایجاد نکنند.
او تأکید می‌کند: «رویکردهای حذفی که فقط مبتنی بر زدودن این افراد از چهره شهر است، به هیچ وجه جواب نمی‌دهد!» (خبرگزاری حکومتی ایلنا – ۱۷ آبان ۱۳۹۹)
واضح است که برای تشخیص چنین راه حلی نیازی به کارشناس بودن نیست. اما باید دید که در چه نظامی صحبت می کنیم. باید دید که آیا نظام دیکتاتوری حاکم که پایه قدرتش را بر سرکوب زنان گذاشته و در سطح جهان به فساد در همه زمینه ها زبانزد است، می تواند اراده ای برای فراهم آوردن فرصت های شغلی شایسته و امرار معاش امن داشته باشد؟
از پرونده ۴۰سال جنایت و سرکوب و زن ستیزی آخوند ها که بگذریم، ۹ ماه از شروع بحران کرونا گذشته است. اما هیچ راه کار اصولی برای در امان ماندن زنان دستفروش و سایر مردم ایران از ویروس مهیب کرونا در دستور کار مقامات رژیم نیست. درست در جهت معکوس، چیزی که به چشم می خورد سوءاستفاده از یک بحران بین المللی برای سرکوب هرچه بیشتر و طولانی تر کردن بقای دیکتاتوری مذهبی و تماماً ضدمردمی است.