پروین اعتصامی (۲۵ اسفند ۱۲۸۵ – ۱۵ فروردین ۱۳۲۰) یکی از گنجینه های شعر و ادب ایران زمین است. وی از ۸ سالگی نوشتن شعر را آغاز کرد. در ۱۱ سالگی، اشعار شاعران بزرگ و نامور ایران مانند سنایی، سعدی، مولوی، خیام، حافظ و ناصر خسرو را حفظ کرده و با سبک کارشان آشنا شد.
پروین اعتصامی (رخشنده ) در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ در تبریز متولد شد.
مادرش زنی با فرهنگ و دختر یکی از شعرای عصر قاجار بود و پدرش یوسف اعتصام الملک از دانشمندان برجسته ایرانی که بر ادبیات عرب و اصول منطق و حکمت و به زبانهای فرانسوی و ترکی تسلط کامل داشت. او اولین مترجم رمان «بینوایان» اثر ویکتور هوگو و سردبیر مجله «بهار» بود.
نقش پدر و مادری فرهیخته و روشنفکر در شکل گیری شخصیت پروین بی بدیل بود. استعدادها و نبوغ او در چنین محیطی به سرعت رو به رشد گذاشت و از کودکی به زبان های عربی و انگلیسی زیر نظر پدرش مسلط شد. او که از ۸ سالگی شعر گفتن را آغاز کرده بود در ۱۴سالگی شعرهایی بسیار پر معنی می سرود. در همین ایام علی اکبر دهخدا و محمد تقی بهار (ملک الشعرا) دو استاد سخن پارسی که از دوستان پدرش بودند و به خانه شان رفت و آمد داشتند از نزدیک بر نوشته های پروین نظارت می کردند.
زن و تاریخ
پروین اعتصامی در سن ۱۸ سالگی وارد مدرسه دخترانه آمریکایی ها شد و از آنجایی که به زبان انگلیسی مسلط بود در همان مدرسه به تدریس زبان نیز پرداخت. در مراسم فارغ التحصیلی متنی را با عنوان «زن و تاریخ» ایراد کرد، محتوای این متن اشاره به علوم تاریخی، اجتماعی، فلسفی و انسان شناسی بود. این متن درک روشن پروین و حرکت او جلوتر از زمان خود را نشان می داد.
او در این خطابه به سیه روزی زنان شرق اشاره کرده و گفت:
«روزگار زنان مشرق‌زمین همه‌جا تاریک و اندوه‌خیز، همه جا آکنده به رنج و مشقت، همه‌جا پر از اسارت و مذلت بود.»
پروین زیربنای حقیقی یک جامعه استوار و درست را در تربیت و ساختن زنان برای اصلاح جامعه می دانست.
اشعار پروین روشنگر محنت تهیدستان و افشای دین فروشان
اولین دیوان کتاب شعر پروین در سال ۱۳۱۴ با حمایت پدرش به چاپ رسید.
در سال ۱۳۱۵ از طرف وزارت فرهنگ و علوم نشان درجه۳ علوم به پروین اهدا شد. وی به این ترتیب به درخواست رضا خان مبنی بر خدمت در دربار نه گفت.
در سال ۱۳۱۸ کتابدار دانشسرای عالی تهران شد، اما روح عصیانگرش او را به سوی اشعارش کشاند و انصراف داد و تا پایان عمر علیه ستم ظالمان و ریاکاران شعر گفت. یکی از مشهورترین این اشعار، شعر «اشک یتیم» است:
روزی گذشت پادشهی از گذرگهی
فریاد شوق برسرهر کوی و بام خاست
پرسید زان میانه یکی کودکی یتیم
کاین تابناک چیست که برتاج پادشاست….
نزدیک رفت پیرزنی گوژپشت و گفت
این اشک دیده من و خون دل شماست
بر قطره سرشک یتیمان نظاره کن
تا بنگری که روشنی گوهر از کجاست
پروین درد و رنجهای مردم را در شعرهایش عریان بیان می کرد زیرا که می دانست روزگار سختی تهیدستان نتیجه بهره کشی از آن هاست و با انعکاس این مفهوم در شعرهایش رنجبران را علیه ستمکاران به شورش فرا می خواند:
تا به‌کی جان‌کندن اندر آفتاب ای رنجبر
ریختن از بهر نان از چهره آب ای رنجبر…
جمله آنان را که چون زالو مکندت خون بریز
شعر اعتصامی دنیای تضادهای طبقاتی و جنگ ازلی بین نیکی و بدی در ضمیر و اندیشه انسان است.
ریا و تزویر و دین فروشی روح عاصی او را می آزرد و در اشعارش بیان می کرد.
واعظی پرسید از فرزند خویش
هیچ می دانی مسلمانی به چیست؟
صدق و بی آزاری و خدمت به خلق
هم عبادت، هم کلید زندگیست
گفت: «زین معیار اندر شهرما،
یک مسلمان هست آن هم ارمنیست»!
تاختن علیه افکار مردسالارانه
در ۲۸ سالگی ازدواج کرد و تنها پس از ۵/۲ ماه زندگی مشترک طلاق داد. بلوغ فکری پروین از این نقطه تحولی دیگر داشت و در اشعارش زن ستیزی را نشانه رفت.
کس چو زن اندر سیاهی قرنها منزل نکرد
کس چو زن، در معبد سالوس قربانی نبود
چشم و دل را پرده می‌بایست، اما از عفاف
چادر پوسیده، بنیاد مسلمانی نبود
پروین اعتصامی شاعر و اندیشمندی بی بدیل در تاریخ ادبیات ایران است. از آثار گرانقدر او بیش از ۵۰۰۰ بیت شعر در قالب قصیده و غزل باقی مانده است.
رژیم زن ستیز آخوندی هرگز به آن وجه از اشعار پروین که علیه ستمکاران و ریای دین فروشان و زن ستیزان نوشته نپرداخته و او را تنها شاعره ای خوانده اند.
پروین اعتصامی گنجینه شعر و ادب ایران است که نوشتن از او در متنی کوتاه کاری بس دشوار می باشد . این گوهر ادب ایران زمین، در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۳۲۰ در اثر بیماری حصبه و در حالیکه تنها ۳۵ سال داشت درگذشت.
